De Champions League en Europa League zijn pas écht interessant wanneer de groepsfase voorbij is. De mindere clubs zijn uit het toernooi en de clash der titanen kan beginnen. In de volgende ronde is er bovendien maar plek voor één van de twee. Pakt Real Madrid dat ticket voor de kwartfinale of laat Paris Saint-Germain de Koninklijke dit keer gedesillusioneerd achter? De strijd om de volgende ronde wordt steevast opgedeeld in twee duels: een heenwedstrijd en een return. De clubs hebben er verder geen enkele invloed op of ze eerst thuis of eerst uit spelen. Juist omdat die verdeling zonder veel gedoe en gediscussieer tot stand komt, denken veel voetbalgokkers er amper over na. Maar eigenlijk is dat helemaal niet slim. Statistieken uit het verleden laten namelijk zien dat die verdeling wel degelijk een rol kan spelen.

Waar zouden we zijn zonder heenwedstrijden en returns?

Het thuisvoordeel is een serieuze zaak in de wereld van het voetbal. Dat zit niet alleen tussen de oren, want ook de statistieken ondersteunen dit. Toch is het thuisvoordeel in de afgelopen 50 jaar wel flink afgenomen. In de jaren zestig pakten de thuisclubs in zo’n 60% van de gevallen de overwinning. Inmiddels komt het percentage in het Europese voetbal uit op ongeveer 45%.

Lang overheerste het idee dat de twaalfde man een cruciale rol speelde in dit thuisvoordeel. De coronaperiode bood een prachtige kans om te onderzoeken hoeveel invloed het publiek nu echt heeft op de uitslag. De cijfers laten een opvallend beeld zien. Vóór de lege stadions in de coronatijd wonnen de thuisclubs (inclusief die twaalfde man!) in 45% van de gevallen, tegen 28% voor de bezoekers. Een gelijkspel kwam er in 27% van de wedstrijden. In de publiekloze tijd ging het om 43% overwinningen voor de thuisploeg, 32% voor de bezoekende club en 25% onbesliste matches. Het thuisvoordeel zit hem dus meer in andere factoren dan in de eigen support.

Hoe dan ook, deze recente studies laten opnieuw zien dat het thuisvoordeel geen fabeltje is. Procentueel gezien ligt de kans om in het eigen stadion de winst te pakken, beduidend hoger dan wanneer een club een uitwedstrijd speelt. Het zou natuurlijk oneerlijk zijn om de locatie een doorslaggevende rol te laten spelen. Door de combinatie van een heenwedstrijd en een return houdt de voetbalbond de knock-outfase zo rechtvaardig mogelijk. Al kan de volgorde waarin het tweeluik wordt afgewerkt, wel degelijk een rol spelen.

In de knock-outfase begint de strijd der titanen

De constructie met heenwedstrijden en returns kom je overal in het voetbal tegen. Maar het gaat lang niet altijd om een afgebakend tweeluik, waarbij de beslissing na twee keer 90 minuten valt. In de Eredivisie hebben de clubs 34 speelrondes de tijd om hun positie te bepalen. Ook in de groepsfase van de Champions League, Europa League of het EK/WK voetbal, hoeft twee keer verliezen van dezelfde tegenstander niet dodelijk te zijn. Pas in de knock-outfase van een groot voetbaltoernooi gaan de heenwedstrijden en returns echt tellen. Dat zijn precies de matches waar wij het nu over hebben.

Wanneer de knock-outfase is aangebroken, heeft er al een sterke filtering plaatsgevonden. Clubs als Beşiktaş en Atalanta Bergamo hebben de Champions League verlaten en hiermee kan de echte titanenstrijd beginnen. Met een achtste finale tussen Real Madrid en Paris Saint-Germain of een kwartfinale tussen Manchester City en Atlético Madrid staan je sowieso een paar spannende voetbalavonden te wachten. De clubs zijn sterk aan elkaar gewaagd, maar er móet een schifting komen. In de volgende ronde is er immers maar plek voor één van de twee. Juist omdat het om twee teams gaat die dicht bij elkaar liggen, is het vaak lastig om vooraf te voorspellen wie er doorgaat naar die kwartfinale of halve finale. Percentages over heenwedstrijden en returns kunnen je dan zomaar een goede kant op wijzen.

De percentages zijn duidelijk: het is hopen op een return in eigen huis

De UEFA en FIFA proberen de knock-outfase zo eerlijk mogelijk te maken met een heenwedstrijd en return. Doordat de knock-outfase voor beide clubs bestaat uit een thuis- en een uitwedstrijd, profiteert iedereen van het thuisvoordeel. Maar toch rijst de vraag: is het voordelig om het tweede duel thuis te spelen of juist het tweede duel? Coaches en spelers hebben zo hun eigen voorkeur. De één speelt zijn return liever thuis, omdat dat dé plek is om een eventuele achterstand goed te maken. De ander begint het tweeluik liever in het eigen stadion, aangezien een goed resultaat genoeg vertrouwen geeft voor de return in het hol van de leeuw. Voor jou als voetbalwedder gaat de verdeling voor de heenwedstrijd en return verder dan persoonlijke voorkeuren alleen. Jij baseert je graag op de harde feiten. En die feiten laten zien dat het voordelig is om eerst een uitwedstrijd te spelen, om pas voor de return in het eigen stadion te verschijnen.

Om dit beeld te ondersteunen, kijken we naar de Europa League en Champions League wedstrijden in de periode 2011/12 tot en met 2020/21. In deze tien seizoenen zijn er 426 duo’s geweest die middels een heenwedstrijd en return aan elkaar gekoppeld zijn. Van die 426 duels werden er uiteindelijk 175 gewonnen door de clubs die hun eerste match thuis speelden. Omgerekend komt dat neer op 41,08% van het totaal. De clubs hun return in het eigen stadion mochten spelen, behaalden 251 keer de volgende ronde. Dat is een totaal van 58,92%.

Deze percentages staan niet op zichzelf. Ook in eerdere periodes zien we dat clubs een iets grotere kans hebben om de volgende ronde te bereiken wanneer ze de return in eigen huis spelen. Er zijn een aantal factoren die deze opvallende uitkomst kunnen verklaren.

Hoe is dat voordeel van die return te verklaren?

In 2010 verscheen erin het International Journal of Sport and Exercise al een artikel met de titel ‘On the advantage of playing the second game at home in the knock out stages of European soccer cup competitions’. Het idee dat een voordeel is om de return thuis te spelen, is dus niet nieuw. Toch blijft deze conclusie belangrijk voor voetbalwedders. Bovenstaande cijfers laten immers zien dat hij nog steeds actueel is.

De auteurs van het artikel geven een drietal verklaringen voor het verschil in percentages:

1. Scheidsrechters zijn vaak geneigd om tijdens cruciale wedstrijden in het voordeel van de thuisploeg te fluiten.
2. Spelers zijn meestal meer gedreven en gefocust in de return, simpelweg omdat hier de échte beslissing valt. Ze gaan dus met een specifiek doel dat laatste deel van het tweeluik in. Tel daar het thuisvoordeel bij op en je begrijpt waarom een return in het eigen stadion extra winkansen oplevert.
3. De strategie vanuit de coach is in een uitwedstrijd vaak net iets anders dan wanneer ze in het eigen stadion voetballen. Clubs die uit spelen, zijn geneigd wat defensiever te spelen dan thuis. Hierdoor kan het aanvallendere spel in die return zomaar het verschil maken.

We zijn ons ervan bewust dat we het niveau van de clubs en de uitslag van de heenwedstrijd tot nu toe hebben genegeerd. Maar natuurlijk kunnen we daar niet omheen, want uiteindelijk spelen deze twee elementen ook belangrijke rol wanneer je gaat wedden op de knock-outfase van een groot voetbaltoernooi.

Hoe kleiner het niveauverschil, hoe belangrijker die thuisreturn

In de knock-outfase ligt het niveau van de clubs vaak dichter bij elkaar dan in de groepsfase. Al blijft er altijd een (klein) verschil qua vorm, fitheid van de spelers enzovoorts. Hoe dichter de clubs op de wedstrijddag qua niveau bij elkaar zitten, hoe bepalender die return in eigen huis is. In het artikel ‘On the advantage of playing the second game at home in the knock out stages of European soccer cup competitions’ spreken de onderzoekers van een voordeel dat ligt tussen de 4% en 10%. Bij twee clubs met een groter niveauverschil levert een return in eigen huis het minste extra voordeel op. Met twee ploegen die sterk aan elkaar gewaagd zijn, is de volgorde van dat tweeluik veel vaker doorslaggevend. Hou dat dus in je achterhoofd als je gaat wedden op voetbal.

Soms kun je niet om de uitslag van die eerste wedstrijd heen

Een return in eigen huis kan het verschil maken tussen wél of geen ticket voor de volgende ronde. Deze informatie is vooral van belang wanneer je de kwartfinalist voorspelt vóórdat het tweeluik van start gaat. Maar ook als de heenwedstrijd achter de rug is, moet je de percentages niet helemaal loslaten. Tenminste, als de uitkomst van de heenmatch daar aanleiding toe geeft.

Laten we eens opnieuw in de cijfers duiken. Want met al het onderzoek dat er de laatste jaren naar voetbalwedstrijden is gedaan, zou het zonde zijn om daar geen gebruik van te maken. Zo is er bijvoorbeeld uitgebreide data bekend van de Champions League knock-outs in de periode 2003/04 tot en met 2017/18. De 196 wedstrijden laten een duidelijk beeld zien van wat er gebeurt als het heenduel achter de rug is:

Hou al deze percentages bij de hand wanneer je geld inzet op de ploeg die de volgende ronde haalt. Dit kan je echt helpen om een goede inschatting te maken.